INFORMATIKA DARSLARIDA UDL (UNIVERSAL DESIGN FOR LEARNING) VA INKLYUZIYA
Article Sidebar
Main Article Content
Abstract
Maqola informatika darslarida Universal Design for Learning (UDL) tamoyillarini qo‘llab, inklyuziv o‘qitish uchun amaliy dizayn modelini taklif etadi. UDL’ning uch yo‘nalishi — taqdim etishning ko‘p usullari (multiple means of representation), faoliyat va ifodalashning ko‘p usullari (action & expression), hamda jalb etishning ko‘p usullari (engagement) — informatika mazmuniga moslashtiriladi: algoritmlash, kod yozish, mantiqiy sxemalar, vizualizatsiya va loyihaviy ishlar. Tadqiqotda adabiyot sharhi, o‘qituvchi va o‘quvchi intervyulari, dars kuzatuvlari hamda UDL chek-listi asosida dars ssenariylari ishlab chiqiladi. Moslashtirish misollari sifatida ekran o‘qish qurilmalari (NVDA/JAWS) bilan mos web-resurslar, klaviatura navigatsiyasi, rang-kontrast standartlari, multimodal qo‘llanmalar (matn–audio–video–kod bloklari), differensiallashgan topshiriqlar va adaptiv baholash rubrikalari keltiriladi. Natijada o‘qituvchilar uchun UDL asosidagi informatika darsi dizayn chek-listi, baholash mezonlari va namuna ssenariylar taqdim etiladi; ular turli ehtiyojli o‘quvchilar (ko‘rish/eshitishdagi cheklovlar, o‘qish qiyinchiliklari, ikkinchi til sifatida o‘zbek tili) uchun kirish imkonini kengaytirish, ishtirok va o‘rganish natijalarini qo‘llab-quvvatlashga xizmat qiladi. Maqola yakunida joriy etish bo‘yicha bosqichma-bosqich tavsiyalar, monitoring va refleksiya mexanizmlari beriladi.
Article Details
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.
References
Mamarajabov, M. E., Toshtemirov, D. E., & Yuldashev, O‘. A. (2023). Informatika o‘qitish metodikasi. Toshkent: Bookmany print. ISBN 978-9943-9727-5-9.
Madatov, I. Y. (2024). Inklyuziv ta’lim: darslik. Samarqand davlat universiteti Kattaqo‘rg‘on filiali, 240 b.
Mavlonova, R. A. (tahr.). Umumiy pedagogika: darslik. Jizzax davlat pedagogika universiteti nashri (elektron).
Uzluksiz ta’lim pedagogikasi va inklyuziv ta’lim: darslik. (2024). Namangan davlat universiteti ARM (elektron nashr).
Qodirova, F. (2022). Inklyuziv ta’lim: nazariyasi va amaliyoti. (Elektron resurs).
JDPU (2022). Inklyuziv ta’lim (o‘quv qo‘llanma, to‘plam).
Oltiboyev, A. E., & Zaripova, S. E. (2024). Inklyuziv ta’lim. Gospital pedagogika: o‘quv qo‘llanma. Termiz: “ILM-21”.
Kamaltdinova, D. T. va boshq. (2020). Informatika va axborot texnologiyalari: 5-sinf darslik. Toshkent: RTM. (Elektron nashr).
Fayziyeva, F. M., Sayfurov, D. M., Atamuratov, R. K., Tursunova, F. R., Dottoyev, S. X., & Tilovova, M. M. (2021). Informatika va axborot texnologiyalari: 10-sinf darslik. Toshkent: Respublika ta’lim markazi. (Elektron nashr).
JDPU (2023). 5110700 – Informatika o‘qitish metodikasi: o‘quv-uslubiy majmua. (Elektron fayl).
Meyer, A., Rose, D. H., & Gordon, D. (2014). Universal Design for Learning: Theory and Practice. CAST Publishing. (Erkin onlayn nashr).
CAST. (2024). UDL Guidelines 3.0 (yangilangan yo‘riqnoma).
W3C. (2024). Web Content Accessibility Guidelines (WCAG) 2.2 — Rekomendatsiya.
WAI, W3C. (2023). What’s new in WCAG 2.2 (qo‘shimcha 9 ta mezon sharhi).
WAI, W3C. (n.d.). WCAG 2.2 Overview (13 ta yo‘riqnoma, A/AA/AAA darajalari).
Al-Azawei, A., Serenelli, F., & Lundqvist, K. (2016). Universal Design for Learning (UDL): A content analysis of peer-reviewed papers (2012–2015). Journal of the Scholarship of Teaching and Learning, 16(3), 39–56.
Almeqdad, Q. I. (2023). The effectiveness of Universal Design for Learning. Cogent Education.
La, H., Dyjur, P., & Bair, H. (2018). Universal Design for Learning in Higher Education: A Practical Guide. University of Calgary Taylor Institute (ochiq PDF).
Brooke, J. (1996). SUS: A “quick and dirty” usability scale. In Usability Evaluation in Industry. (SUS shakli/ballash usuli — rasmiy nashrlar).
Brooke, J. (2013). SUS: A retrospective. Journal of Usability Studies, 8(2), 29–40.